گیاه دارویی باریجه

        Ferula gummosa boiss . با نام عمومی            GALBANUM ازخانواده Umbelliferae  ( Apiaceae ) ،گیاهی چند ساله ، منوکارپیک ( بعد از 5-6سال ساقه ی گلدهنده ظاهر می شود ) ، وحشی و بومي نواحي کوهستاني مرطوب و نيمه خشکايران و چند کشور حوضه درياي مديترانهاست .این گیاهدر قسمت های شمالی و جنوبی کشور رشد می کند. عمده رويشگاههاي گياه در استانهايخراسان ، اصفهان ، تهران ، مازندران ، مرکزي و زنجان مي باشد . شيرابه اي که دراثر خراشهاي طبيعي يا مصنوعي از ريشه ، ، ساقه ، برگ و ميوه گياه تراوش مي شوداصطلاحا" گالبانوم" گويند. صمغ حاصل از گياه ، جز فرآورده هاي فرعي مرتع بوده وبعنوان يکي از مهمرترين گياهان دارويي –صنعتي صادراتي کشورمحسوب مي شود.گلهایمعطر آن هرمافرودیت ( اندام نر و ماده را با هم دارند ) هستند و گرده افشانی آنهاتوسط مگسها صورت می گیرد . این گیاه خودگشن است . گل های این گیاه در ماههای  May  تاJune    ظاهر می شوند و دانه ها در  June   تا Agust  می رسند.

  از آنجایی که این گیاه یک گیاه مجازمشروط به بهره برداری است ، بهره برداری آن از مراتع مستلزم حفظ بقای آن می باشد ومعمولاً این کار برعهده ی بهره بردارن است و بیشتر به روش کپه کاری در مراتع صورتمی گیرد . این گیاه در خاکهای سبک ( شنی ) ، متوسط ( لومی ) و سنگین ( رسی ) رشدمی کند و نیازمند خاک با زهکشی عالی است و از نظر شیمی خاک ، خاکهای اسیدی ، خنثیو بازی ( قلیایی ) را می تواند تحمل کند و نیازمند خاکهای مرطوب است . در سایه وهمچنین در مناطق خیلی سرد نمی تواند رشد کند . این گونه دماهای پایین در حدود 5-تا 10- درجه سانتیگراد را تحمل می کند . در گزارش دیگر گفته شده حداقل دمای 15-درجه سانتیگراد را تحمل می کند بنابراین در بسیاری از قسمت های کشور به صورت آزاد( outdoors ) رشد موفقی خواهد داشت . از آنجایی که این گیاه نسبت به آسیبریشه ی اصلی حساس است و تحمل کمی دارد بهتر است آنرا هر چه زودتر در زمین نهاییغرس کرد .

 بهترین زمان برای بذر افشاندن ، بلافاصله بعد ازرسیدن دانه است که این کار در پاییز در گلخانه انجام می شود در غیر این صورتبذرافشاندن در Aprill  ( در گلخانه ) صورت میگیرد. به محض اینکه نهال ها به اندازه کافی بزرگ شدند بطوریکه براحتی قابل انتقالباشند آن ها را به گلدانهای خاصی منتقل می کنند . برای این که گیاه کوچک به صدمهریشه حساس تر است ، آنها را در مکانهای ثابت و در هوای آزاد غرس می کنند . حداقلبرای اولین زمستان گیاهان را در یک مالچ حمایتی در هوای آزاد نگهداری می کنند.تکثیر غیرجنسی در پاییز به دلیل اینکه احتمال صدمه ی ریشه وجود دارد ممکن است مضرباشد .

 از تمام قسمتهای گیاه به خصوص ریشه ، گم رزین گالبانومبدست می آید.  گالبانوم دارای خاصیت ضدانقباض (Antispasmodic) ، ضد نفخ و بادشکن ( Carminative ) ، خلط آور ( Expectorant ) و محرک و مهیج(Stimulant ) است .   گم رزینی  که از نربری ساقه  ( سربری ساقه ) بدست می آید به نوع اشکی معروفاست ولی نوع توده ای آن از تیغ زدن ریشه های بوته های سه ساله به بالا بدست می آید. تیغ زدن از خردادماه به مدت 2 ماه توسط تیغ های مخصوصی صورت می گیرد . دو نوعروش تیغ زدن داریم :  1)  روش برش طولی که به روش شیرازی معروف است؛  2 ) روش برش عرضی که به روش فیروزکوهیمعروف است . البته کیفیت شیرابه ی اشکی از شیرابه ی توده ای بیشتر است چون ناخالصیهای کمتری دارد . باید توجه داشت که در هر دو روش برش عرضی و طولی ریشه ، احتمالآسیب به لایه زاینده درونی وجود دارد لذا عمل برش باید با دقت کافی و حتی الامکانبا چاقوی تیز و مخصوص صورت گیرد . صمغ باریجه را براساس مواد غیر محلول شیرابه در الکل 90 درجه به 4 رتبه ی: 1 ) باریجه ممتاز ، 2 ) درجه یک ، 3 ) درجه دو ،4 ) درجه سه  تقسیم بندی می کنند . در هر صورت مقدار خاکسترآن نباید بیشتر از 10 درصد باشد.

 در استعمال داخلی گالبانوم برای معالجه برونشیتمزمن ، آسم ودیگر ناراحتی های قفسه ی سینه مفید است و یک محرک برای هاضمه است و همچنین نفخ شکم ، دردهای زکام ( آنفولانزا ) و قولنج را کاهش می دهد .  در استعمال خارجی از آن به عنوان ضماد برای تورمهای اشتعالی ، زخم معده  ،  سوختگی ،  جراحت و ناراحتی های پوستی استفاده می شود  .  البتهخاصیت ضد صرع  ( Antiepileptic ) و ضد تشنج     ( Anticonvulsant  )این گیاه توسط هیئت علمی دانشکده علوم پزشکی دانشکاه شهید بهشتی تهران طی مطالعهای روی موشهای آزمایشگاهی در July ، 1997بررسی شد . همچنین طی این مطالعه ، ترکیبات اسانس میوه  F.gummosa توسط روشهای تجزیه ای

 Gas Chromatography ( GC ) و Chromatography / Mass Spectroscopy (GS/MS) Gas تعیین گردیدکه این ترکیبات به روش تجزیه ای ( GC / MS  ) درجدول زیر آمده است :

لازم به توضیح است که گمانمی رود اثرات ضد تشنج و سمی بودن آن به ترتیب به ترکیبات pinene  و α-thujene موجود در اسانس بر می گردد .

از جمله مصارف صمغ باريجه ، کاربرد آن در صنايع عطر و ادکلن سازي، نقاشي، نساجي و داروسازي است. يکي از رويشگاههاي با اهميت باريجه ، حوضه هاي آبخيزجنوب و غرب کاشان است که براساسآمار سال 1371 ، بيش از يک ششم باريجه صادراتي کشور(حدود يازده تن ) را بخود اختصاص داده است.بدليل بهره برداري هر سالهاز اين گياه در رويشگاههاي مختلفکشور و به منظور يافتن مناسبترين شيوه ی بهره برداري و برآورد ميزان توانايي آن درتوليد محصول ، بررسيهاي مطالعاتي در زمينه شيوه هاي مختلف بهره برداري در چهار مرتعباريجه خيز کاشان ( اسحاق آباد ، ويدوجا ، نشل و مرق) انجام گيرد.

نتايج حاصله نشان داد که مابين چهارروش بهره برداري مرسوم ( برش عرضي ، برش طولي، نربري و رويش ايژي ) ، برش طولي، مناسب ترين شيوه در امر بهره برداري شناخته شد. در اينعمليات حداکثر تا چهار برش ، بسته به قطر و سنگ گياه ، آسيب غير قابل جبراني را وارد نياوردهو قدرت بازيابي و ترميمزخم وارد شده ، امکان پذير است.

بدليل کيفيت و مرغوبيتبسيار بالاي باريجه ايران نسبت به ساير ممالک حوضه مديترانه ، ساليانه بيش از دهها تن صمغ ، به شکل خاماز کشور صادر و فرآورده هاي حاصل از آن با چندين برابر قيمت به کشور سرازير مي شود.

REFERENCES:

1. Antiepileptic Potential and Composition of the Fruit Essential Oil of Ferula Gummosa boiss. / Mohammad Sayyah, Mohammad Kamalinejad, Rajab Bahrami Hidage and Abdolhossein Rustaiyan( Shaheed Beheshti University of Medical Sciences, Tehran, Iran).اhtm
2. Plants For A Future: Database Search Results ( from inteet ).htm

3.      مقالهکویر های ایران (Ferala gummosa گياه باريجه) htm.